Zer da ekonomia?
Ekonomiak giza beharrizanak nola
ase daitezkeen aztertzen du, hartara baliabide urriak
eta erabilera posible desberdinak kontutan hartzen ditu. 
Gizakiek
garatzen dituzten jarduera ekonomikoen helburua bere beharrizanak asetzea
da. Beharrizana zerbaiten nahia izatean datza, hau
biologikoa ala psikologikoa izan daiteke. Lehena, elikatzea izango litzateke
eta, bigarrena, markako arropa bat izatea.
Arazo ekonomikoak ondasun material (kotxea, arropa) eta inmaterialen (bakea, segurtasuna, kultura, artea, ongizate espirituala) beharrizanengatik sortzen dira. Adibidez: ekintza erlijioso batean parte hartzeak sortzen duen bake espirituala asetzeko beharrezkoak dira, eraikin bereziak, apaizak, arropa bereziak ...
Historian zehar, gizakia beti bizi izan da taldean eta horrek harreman sozialak dakartza. Gizakiek eta gizarteak, oro har, beharrizan jakin batzuk dituzte, eta horiek asetzeko jarduera batzuk egiten dituzte.
Beraz esan daiteke, ekonomiak gizarteak eskura dituen baliabideekin - beti urriak - gizartearen beharrizan indibidual eta kolektiboak ahalik eta hoberen betetzeko egiten dituzten hautaketak aztertzen dituela.
| Ekonomiak
hauxe aztertzen du: agente ekonomikoek (familia,
enpresak eta estatua) baliabide urriak nola erabiltzen
dituzten, ondasun nahiz zerbitzuak ekoizteko eta gizarteko
kideen artean banatzeko (kontsumorako) |
Definizioa bi modutan uler daiteke:
-
gizabanako mailan, ekonomiak aztertzen du nola erabiltzen dituzten gizabanakoek beraien errentak, euren lehentasunen arabera, ondasunak eskuratzeko orduan.
- gizarte mailan, ekonomiak aztertzen du, gizarte osorako ongizate maila ahalik eta handiena lortzeko modua.
2. Baliabide mugatuak eta beharrizan mugagabeak
Gizabanakoek
elikagaiak, jantziak, hezkuntza, e.a. behar dituzte. Horretarako, baliabide
eta dirusarrera batzuk dauzkate, beharrizan horiek asetuko dituzten ondasun
eta zerbitzu guztiak lortzeko. Baliabideak beti mugatuak dira,
baina, beharrizanak m
ugagabeak
izateko joera ohi dute.
Gizarteak ere, beharrizan kolektibo batzuk dauzka:
komunikazioak, defentsa, justizia, gizarte segurantza eta abar. Hauek
asetzeko ere baliabide mugatuak ditu.
Beharrizana, zerbait falta izatea da eta gabezia betetzeko
nahia. Beharrizanak
aldatu egiten dira denboran zehar eta zibilizazioaren
arabera. Gaur egun pertsona guztiek ez dituzte beharrizan
berdinak eta geure beharrak geuk sortzen ditugula, neurri batean,
esan daiteke.
|
Hala ere, beharrizanen sailkapen erabiliena Abraham Maslowk egin zuen bere piramidean honela isladatuz. Ikus
Arazo
ekonomiko nagusia pobrezia da. Baina zer da pobre
izatea? Pertsona bat pobrea dela esan daiteke bere oinarrizko
beharrizanak ase gabe bizi denean. Oinarrizko edo premiazko beharrizanen
muga oso lausoa da, ordea, eta gizartearen iritziaren arabera alda daiteke.
Urritasuna kontzeptu erlatiboa da, norbere
baliabide eta beharren arteko aldea adierazten baitu.
| Pobrezia
neurtzeko irizpide estatistikoa erabiltzen da: pobrea da bere herrialdearen
errenta per capitaren erdia baino gutxiago eskuratzen duena. |
Irizpide hau objetiboa da baina, bere aplikazioaren ondorioz, Suediako pobre guztiak Afrikako herrialde batean aberatsak izango lirateke. Ikus munduko herrialdeen errenta per capitaren taula.
3. Mikro eta makroekonomia: agente ekonomikoak.
Agente ekonomikoak familia, enpresa eta estatua dira. Hirurek jarduera ekonomikoa burutzen dute, baina bere funtzioa ez da berdina.
|
Familiak enpresetan inbertitzen du, bertan lan egin eta horren truke mozkinak edota soldatak eskuratzen ditu, honez gain enpresen produktuak kontsumitzen ditu. Enpresak kapitala eta lehengaiak eskuratzen ditu, langileak enplegatu eta bere ekoizpena saldu merkatuan. Estatuak aurreko funtzio guztiak egiten ditu eta, gainera, zergak kobratu eta ekonomia osoa arautu. |
Mikroekonomia,
ekonomiaren zati bat da eta kontsumoaren (familiak eta
kontsumitzaileak) nahiz produkzioaren (enpresak) unitate
ekonomikoen jokabidea aztertzen du. Hau da, unitate ekonomikoen portaera
aztertzen du: etxeko eko
nomia
edo enpresa bat.
Makroekonomiak, aldiz, ekonomiak gizartean,
oro har, duen jokabidea eta funtzionamendua azaltzen ditu, estatuaren
eragina barneratuz. Hemen hiru agente ekonomikoen jarduera aztertzen
da. Adibidez, Pasaiako ekonomia, inflazioa Euskal Herrian...
5. Produktu motak
Produktua,
zuzenean nahiz zeharka, gizakion beharrizanak eta nahiak asetzen
dituena da.
Produktua bi eratakoa
izan daiteke: ondasuna eta zerbitzua. Hauek ekonomikoak
edo askeak izan daitezke. Ondasun askeak, kopuru mugagabean daude
edo oso ugariak dira eta ez daukate jaberik, esaterako, airea.
Ondasun ekonomikoak, haiekiko dagoen nahiaren aldean
urriak dira eta jabea eduki dezakete. Hau da, erabilgarriak, urri eta
besterenganagarriak dira. Hauek aztertzen ditu ekonomiak.
Ekonomikoen artean,
kapital ondasunak eta 
kontsumo
ondasunak aurki ditzakegu. Kapital ondasunek, ez dituzte gizakien
beharrizanak zuzenean asetzen. Kontsumo ondasunak aldiz, beharrizanak
asetzera bideratuak daude. Hauen artean, luzaroan erabili daitezkeenak
egongo dira, honela ondasun iraunkorrak izango dira.
Baita ere, ondasun ez iraunkorrak izango ditugu, denbora
igaro ahala, aldatuz joango direnak.
|
Bestalde,
ondasunen funtzioaren arabera, tarteko
ondasunak eta amaierakoak daude. Tartekoak, kontsumo
edo kapital ondasun bihurtzeko aldarazi behar direnak
dira. Amaierako ondasunak aldiz, aldaketa egina daukate.
Era berean, ondasunak pribatuak
ala publikoak izan daitezke. Ondasun pribatuak pertsona
batek kontsumitzen dituenak dira, ezin ditu beste pertsona batek aldi
berean kontsumitu. Publikoak, pertsona batek baino gehiagok aldi berean
kontsumitzen dituztenak dira (parke publikoa).
Lana,
ondasunak edo gauza materialak sortzera bideraturik ez dagoenean, zerbitzuen
ekoizpenera bideratzen da. Zerbitzuak, objektu materialak sortu gabe,
zuzenean ala zeharka gizakion beharrizanak asetzera bideraturiko jarduerak
dira: banku, aseguruak, idazleak, zinema artista.
Jarduera:
bete ezazu hurrengo taula familia, enpresek eta estatuak dauzkan
beharrizanekin |